Metin İçeriği
Türk Ceza Kanunu’nun 53. Maddesi-Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma Nedir?
TCK 53 ile düzenlenen Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma hali bir ceza değil, ceza mahkumiyetine ek olarak verilen bir tedbirdir. İddianamede veya ceza davalarında çokça rastladığımız bu tedbir insanlar tarafından bir ceza hükmü zannedilmektedir. Ancak bu hüküm, verilen hapis cezası mahkumiyetinin kanuni sonucudur. Bu tedbir ile bazı hakları kullanmanız kısıtlanmış olacaktır. Kısıtlamalar, velayet ve vesayet yetkilerinden, siyasi parti yöneticiliği yapmaktan veya seçme ve seçilme hakkından yoksunluk gibi çeşitli tedbirlerdir. Belli haklardan yoksun bırakma tedbirine kasten işlenmiş suçlarda başvurulur. Taksirle işlenmiş suçlarda bu tedbire başvurulması istisnai bir durum olacaktır. Konu ile ilgili ayrıntılı bilgi aşağıda anlatılacaktır.
TCK 53/1. Maddesi- Hapis Cezası Mahkumiyetin Sonucunda Belli Haklardan Yoksun Bırakma Nedir?
Kişi, kasten işlemiş olduğu suçtan dolayı hapis cezasına mahkûm edilirse bunun zorunlu sonucu olarak TCK 51/1’de sayılmış olan belli haklardan yoksun bırakılır.
TCK madde 51/1’de sayılan tedbirler, kişi kasten bir suç işlerse ve bunun sonucunda mahkemece kendisine hapis cezası verilirse, bu cezanın kanuni sonucu olarak kendiliğinden uygulanacaktır. Bu kişiler aşağıda sayacağımız haklardan yoksun bırakılacaktır. Belli haklardan yoksun bırakılma tedbirini mahkeme kendi takdir ederek vermeyecektir. Hakkınızda kasten işlenmiş suç nedeniyle verilmiş bir hapis cezası varsa zorunlu olarak sizin hakkınızda TCK 53/1 uygulanacak ve belirli haklardan yoksun bırakılma tedbiri uygulanacaktır.
TCK 53/1. Maddesi gereği kısıtlanacak haklarınız şunlardır:
a. Sürekli, süreli veya geçici bir kamu görevinin üstlenilmesinden yoksun bırakılır.
TCK 53/1 ‘de sayılan hak yoksunluklarından ilki kamu görevinin üstlenilmesinden yoksunluktur. Kanun maddesi hangi kamu görevlerinin bu yoksunluğa dahil olduğunu saymıştır. Bu yoksunluklar,
- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği,
- Devlet, il, belediye, köy veya bunların denetim ve gözetimi altında bulunan kurum ve kuruluşlarca verilen kamu görevi,
- Atamaya veya seçime tabi bütün memuriyet ve hizmetlerde istihdam edilme görevlerinden yoksun bırakılmadır.
Önemle belirtmek gerekir ki bu hak yoksunlukları ancak kasten işlenmiş suçların sonucunda uygulanmaktadır. Taksirle işlenmiş suçlarda bu hak yoksunlukları uygulanmaz.
b. Seçme ve seçilme ehliyetinden yoksun bırakılır.
Kasıtlı suçtan mahkum edilmiş kişi TCK m. 53/1 kapsamında seçme ve seçilme hakkından yoksun bırakılacaktır. Yani kasıtlı suç işleyen kişi, mahkumiyet süresince oy kullanamayacak, aday olamayacaktır. Ancak taksirli suçlarda bu yoksunluk uygulanmaz.
c. Velayet hakkından; vesayet veya kayyımlığa ait bir hizmette bulunmaktan yoksun bırakılır.
Kanunen 18 yaşından küçükler çocuk kabul edilir ve çocukların ortak velayeti anne ve babasına aittir. Ancak kasıtlı suç işleyen ve bu suçtan mahkum edilen kişinin sahip olduğu velayet hakkı elinden alınır.
Buradaki istisnai hüküm TCK 53/3. maddesidir. Şöyle ki, hapis cezası ertelenen veya hakkında koşullu salıverilme kararı verilen kişinin kendi altsoyu üzerindeki velayet, vesayet veya kayyımlık yetkileri açısından yukarıdaki fıkra hükmü uygulanmayacaktır. Bu madde ile ilgili ayrıntıları aşağıda okuyabilirsiniz.
d. Vakıf, dernek, sendika, şirket, kooperatif ve siyasi parti gibi tüzel kişiliklerde yönetici yahut denetçisi olma hakkından yoksun bırakılır.
Kasıtlı bir suç işlemiş ve hakkında hapis ceza mahkumiyetine karar verilmiş kişi sayılan yerlerde yöneticilik veya denetçilik görevi yapamayacaktır. Kanun sadece yöneticilik ve denetçilik görevini kısıtladığı için diğer görevler hakkında yoksunluk bulunmamaktadır.
e. Bir kamu kurumunun veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşunun iznine tabi bir meslek veya sanatı, kendi sorumluluğu altında serbest meslek erbabı veya tacir olarak icra etmekten yoksun bırakılır.
Hakkında kasıtlı işlediği bir suçtan mahkumiyet kararı verilen kişi, yukarıda sayılanların iznine bağlı bir meslek veya sanatı icra edemeyecektir. Aynı zamanda mahkum edilen kişinin kendi sorumluluğu altında da sayılan işler icra edilemeyecektir.
TCK 53/2. Maddesi- Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma Süresi Nedir?
TCK madde 53/2’de “Kişi, işlemiş bulunduğu suç dolayısıyla mahkum olduğu hapis cezasının infazı tamamlanıncaya kadar bu hakları kullanamaz.” hükmü yer alır. Buna göre kural olarak belli haklardan yoksun bırakılma tedbiri, hakkınızda verilmiş ceza tamamen infaz olana dek devam edecektir. Kişi, verilen cezasının infazı süresince yukarıda saydığımız haklardan mahrum bırakılacaktır.
Ancak belli haklardan yoksun bırakılmanın süresi hakkında bir istisnai hüküm belirlenmiştir. TCK madde 53/5’te yer alan hükme göre; kasten işlenmiş suç, eğer TCK madde 53/1’de saymış olduğumuz beş bent halindeki hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanılması suretiyle işlenmiş ise uygulanacak süre değişecektir. Bu durumda kişi hakkında hükmedilen hapis cezasının yarısından bir katına kadar hak ve yetkilerin kullanılmasının yasaklanmasına ayrıca karar verilebilir. Bu sürenin başlangıcı cezanın infazından sonra yani tahliye tarihinden sonra başlayacaktır. Ayrıntılı bilgi için TCK m. 53/5 başlığına bakabilirsiniz.
TCK 53/3. Maddesi- Hapis Cezası Ertelenen veya Koşullu Salıverilen Hükümlünün Kendi Altsoyu Üzerindeki Velayet, Vesayet ve Kayyımlık Yetkileri Nasıl Olacaktır?
TCK madde 53/1’de saydığımız (c) bendine göre kasıtlı suç işlemiş kişi velayet, vesayet ve kayyımlık yetkilerinden yoksun bırakılır. Kural olarak bu yoksunlukların cezanın tamamen infazı tamamlanana kadar devam etmesi gerekir. Ancak TCK madde 53/3 bu hususta bir istisna hüküm getirmiştir. Şöyle ki, hakkında mahkumiyet kararının ertelenmesi veya koşullu salıverilme(şartlı tahliye) kararı verilmiş kişinin kendi altsoyu üzerindeki velayet, vesayet ve kayyımlık yetkileri açısından yoksunluk kararı verilmez. Yani, hapis cezası ertelenen veya koşullu salıverilen kişi kendi çocuğunun velayet hakkına sahip olabilecektir. Ancak bu istisna sadece kişinin kendi altsoyu içindir ve kişi hakkında diğer yoksunluklar uygulanacaktır.
TCK m. 53/3’te belirlenmiş diğer kural şöyledir;
Mahkum edildiği hapis cezası ertelenmiş olan kişi hakkında TCK 53/1’de saydığımız (e) bendindeki “Bir kamu kurumunun veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşunun iznine tabi bir meslek veya sanatı, kendi sorumluluğu altında serbest meslek erbabı veya tacir olarak icra etmekten yoksun bırakılma” hak yoksunluğunun uygulanmamasına karar verilebilir. Hakim, eğer takdir ederse kişi hakkında sayılan bu hakları kısıtlamayabilir.
TCK 53/4. Maddesi- Kısa Süreli Hapis Cezası Ertelenmiş veya Fiili İşlediği Sırada On Sekiz Yaşını Doldurmamış Olan Kişiler Hakkında Uygulama Nasıl Olacaktır?
TCK 53/4. Maddesi de genel kurala istisnai bir hükümdür. Şöyle ki, kısa süreli hapis cezası yani 1 yıldan az hapis cezası ertelenmiş olan kişiler hakkında TCK 53/1’de saydığımız yoksunluklar uygulanmayacaktır.
Bu fıkra hükmünün yukarıdaki TCK madde 53/3’te yer alan hapis cezasının ertelenmesi halinden farkı, bu fıkradaki halin kısa süreli hapis cezalarında uygulanmasıdır. Kısa süreli hapis cezaları da TCK madde 49 gereği, 1 yıldan az hapis cezalarıdır. Dolayısıyla 1 yıldan fazla ve 2 yıldan az olan hapis cezaları için yukarıdaki fıkra TCK madde 53/3 hükmü uygulanacaktır.
Bu madde ile ilgili diğer kural, fiili işlediği sırada on sekiz yaşını doldurmamış kişiler hakkında TCK 53/1’de saydığımız yoksunlukların uygulanamayacağıdır.
TCK 53/5. Maddesi- Birinci Fıkrada Sayılan Hak ve Yetkilerden Birinin Kötüye Kullanılması Suretiyle İşlenen Suçlar Hakkında Yoksunluk Süresi Nasıl Olur?
Kasten işlenmiş suç eğer, TCK 53/1’de saymış olduğumuz hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanılması suretiyle işlenmiş ve hapis cezasına mahkumiyet kararı verilmiş ise, ayrıca bir yasaklamaya daha karar verilecektir. Şöyle ki, verilen yoksunluk cezanın infazından sonra işlemek üzere, hükmolunan cezanın yarısından bir katına kadar uygulanacaktır. Yani ayrıca, cezanın infazından sonra işlemek üzere verilecek şekilde, asıl hükmolunan cezanın yarısından bir katına kadar sayılan hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verilecektir.
TCK 53/1’de sayılan hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanılması suretiyle bir suç işlenmiş ve bu kişi hakkında sadece adli para cezası kararı verilmiş ise, hükümde belirtilen gün sayısının yarısından bir katına kadar yoksunluk artırılabilir. Yoksunluk ile ilgili süre, adli para cezasının tamamen infazından itibaren işlemeye başlayacaktır.
Ayrıca, TCK madde 53/5’e göre verilen yoksunluk, cezanın infaz edilmesinden sonra başlayacaktır. Genel kural; kişi hakkında verilmiş mahkumiyet kararının infaz edilmesine kadar yoksunluğun devam etmesiydi. Burada ceza infaz edilince yasaklılık hali de sona eriyordu. Ancak, TCK madde 53/1’de sayılan yoksunluk hallerinin ihlal edilmesiyle işlenen suçlarda durum farklıdır. Bu halde yasaklılık hali, verilen cezanın infazından sonra başlayacaktır. Bu istisnai halde yoksunluğun başlama tarihi tahliye tarihi olacaktır.
TCK 53/6. Maddesi- Taksirli İşlenen Suçlar Halinde Durum Ne Olacaktır?
Yukarıda saydığımız tüm hususlar kasten işlenen suçlarda geçerlidir. Taksirle işlenen suçlarda saydığımız hükümler uygulanmayacaktır. Ancak taksirli suçlarda yoksunluğa karar verilebilmesi için şu haller gerekir;
- Belli bir meslek veya sanatın gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık nedeniyle taksirli bir suç işlemek,
- Trafik düzeninin gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık nedeniyle taksirli bir suç işlemek.
Bu iki halde işlenen taksirli suçtan mahkumiyet kararı alan kişi hakkında, üç aydan az ve üç yıldan fazla olmamak üzere ancak iki hak yoksunluğuna karar verilebilir. Bu hak yoksunlukları, işlenen suçun konusu olan meslek veya sanatın icrasının yasaklanması ya da sürücü belgesinin geri alınmasıdır.
Bu durumda, verilen yoksunluk ve geri alma halinde süre, verilecek cezanın tümüyle infazından itibaren işlemeye başlayacaktır. Yani hakkınızda verilen mahkumiyet kararının infazı tamamlandıktan sonra, verilmiş üç aydan üç yıla kadar olan yoksunluk uygulanmaya başlayacaktır.
TCK m. 53-Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma Neden Uygulanmaktadır?
TCK 53. maddesinin gerekçesi, kişinin işlediği suç dolayısıyla toplumda ona olan güvenin sarsılması nedeniyle güven ilişkisinin varlığını gerekli kılan belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılmasıdır.
Kişinin cezalandırılmasındaki amaç, işlediği suç nedeniyle etkin pişmanlık duymasını sağlayıp tekrar topluma kazandırılmasıdır. Bu nedenle verilen hak yoksunlukları da belli bir süreyle sınırlandırılmıştır. Bu nedenle, sayılan hak yoksunluklarının kişi hakkında verilmiş cezanın infazı tamamlanıncaya kadar devam etmesi öngörülmüştür. Hakkında ceza verilen kişinin, infazı tamamlandığında toplumda o kişiye olan güven tekrar sağlanacaktır.
Bu metinden kısmen alıntı yapılması yahut metnin farklı bir mecrada paylaşılması durumunda alıntı yapılan yahut paylaşılan yazıya aşağıdaki ibareler eklenmelidir.
”Yukarıdaki makalenin tüm hakları Avukat Ezgi Merve SAPMAZ’e aittir ve makale, yazarı tarafından Bilgiç Hukuk Bürosu (www.bilgichukuk.com) sayfasında yayınlanmıştır.”
